به گزارش تحریریه؛ دکتر محمد اسماعیل اکبری امروز در نشستی با موضوع جمعیت و سلامت اظهار کرد: موضوع جمعیت بیشتر به ساختار آن مربوط است و نه رشد و عوامل دیگر، ساختار یعنی جمعیت پایه زیر 15 سال چند درصد، جمعیت مولد 15 تا 65 سال چند درصد و جمعیت سالمند بالای 65 سال چه درصدی از جمعیت کشور را تشکیل می‌دهند، اگر این نسبت‌ها درست باشد آن جمعیت پویا است.

وی ادامه داد: در طول 70 سال گذشته و مخصوصاً 40 سال گذشته به سرعت ساختار جمعیت کشور تغییر کرده است و برای اصلاح آن ضرورت وجود دارد که متاسفانه تاکنون اتفاق نیتفاده است؛‌ در این باره ساختارهای حاکمیتی، حکومتی، تولیتی و خود ملت تأثیرگذارند؛ تولیت جمعیت به وزارت بهداشت و درمان مربوط است که آگاهی‌بخشی در این زمینه نیز برعهده این ارگان است، ما در سال‌های 1372 به خاطر کاهش جمعیت کشور در دنیا جایزه گرفتیم و در حال حاضر به عنوان سمبل و نمونه کاهش غلط جمعیت در جهان شناخته می‌شویم، عملاً همه ساختارهای حاکمیتی در این مسئله دخالت دارند و کسی تاکنون کاری برای آن انجام نداده است.

مشاور عالی وزیر بهداشت تصریح کرد: در حوزه جمعیت چند مولفه روشن داریم؛ موضوع باروری کلی جمعیت یکی از آنهاست که به معنی تعداد فرزندانی است که هر خانم در طول دوره باروری خود به دنیا می‌آورد، این مهم‌ترین عددی است که مردم و سیاستمداران باید از آن آگاه باشند؛ نرخ باروری ما براساس داده‌های دولت، ثبت‌احوال، وزارت بهداشت و مرکز آمار به حدود 1.8 فرزند رسیده است که معنی آن از دست دادن جمعیت پایه است که باید مورد عنایت سیاستگذاران و مجریان قانون قرار بگیرد، البته تا کنون این اتفاق نیفتاده است.

اکبری گفت: آخرین بار در سرشماری سال 1395 شاخص باروری کل 2.01 محاسبه شد اما در سازمان برنامه و بودجه عده‌ای از جمعیت‌شناسان و صاحبنظران نشستند و برخواستند و آن را 2.1 اعلام کردند! که اشتباه بود و معنی آن این است که وضعیت جمعیت ما خوب است و ما در سطح جانشینی قرار داریم! بعد از آن من شروع به تحقیق کردم و متوجه شدم که این عدد(سطح جانشینی کشور) متغیر و در حدود 2.8 فرزند است، این از میزان مرگ و میر کمتر و نشان می‌دهد ما در حال انقباض جمعیتی هستیم که یک ظلم به ملت است.

وی افزود: می‌خواهیم در مورد جمعیت چند آیتم را مشخص کنیم، 1- میزان باروری کلی، 2- رشد جمعیت که با قبلی متفاوت است، 3- بحث جانشینی یعنی اینکه چگونه این فرمول را به هم متصل کنیم، 4- ساختار جمعیت و در نهایت اینکه جمعیت با اقتصاد، سیاست، امنیت، آموزش و... چه ارتباطی دارد و دنیا در این باره چه کارهایی انجام داده است.

این پزشک و استاد دانشگاه خاطرنشان کرد: میزان باروری کل تعداد فرزندانی است که یک خانم در سنین باروری می‌تواند به دنیا بیاورد، سن باروری از زمانی که تخمدان‌ها فعال می‌شوند شروع می‌شود، برخی از خانم‌ها از 13 تا 14 سالگی و برخی از 10 سالگی؛ در اینجا بگویم که مثل دفعه قبل منظور من کودک همسری نیست و منظور من فعال شدن تخمدان‌ها هستند، در برنامه دستخط این موضوع را به کودک‌همسری تعبیر کردند و حتی بزرگان سیاسی کشور به حرف‌های من گوش نکردند و مطالبی که از بی‌بی‌سی منعکس شد را مورد استناد قرار دادند! جمهوری اسلامی این عدد را 13 سالگی در نظر گرفته است اما از نظر ما بهداشتی‌ها سن 17 سالگی مشخص شده است، از طرف دیگر از نظر علمی به طور طبیعی زیر 50 سالگی زمان پایان دوره باروری است.

ایران سمبل کلاسیک افول جمعیت در جهان!

وی افزود: سیاستگذاری جمعیت در جمهوری اسلامی ایران در خارج از مرزها انجام شد اما در داخل مرزها مدیریت و اجرا شد و به حدی خوب اتفاق افتاد که ما سمبل کلاسیک افول جمعیت در جهان شناخته شدیم! عدد باروری کلی (سطح جانشینی) در عرف بین‌الملل 2.1 فرزند است این حرف غلطی است! مگر می‌شود که کشورهای آفریقایی، آمریکایی، آسیایی و اروپایی که از نظر فرهنگ، تعداد ازدواج، تعداد فرزندان به کلی متفاوتند یک سطح جانشینی داشته باشند!؟ این اتفاق بسیار گول‌زننده است؛ آخرین TFR کشور در سال 95 هم‌زمان با سرشماری نفوس و مسکن 2.01 اعلام شد که در سازمان برنامه و بودجه به اشتباه آن را 2.1 اعلام کردند، این عدد مهم است زیرا به ما می‌گوید که وضعیت جمعیت کشور ما خوب است و نیاز به برنامه‌ریزی ندارد و تاکنون نیز عملاً در این حوزه اتفاقی نیفتاده است.

مشاور عالی وزیر بهداشت یادآور شد: جمعیت پایه کشورها اگر 24 درصد از جمعیت کل را تشکیل دهند به معنی این است که جمعیت پویاست، سن مولد سنی که جمعیت در آن پویایی و تولید می‌کند که از 15 تا 65 سال است که باید نزدیک 70 درصد کل جمعیت باشد، سهم سالمندی نیز قریب به 6.07 درصد است، این نسبت‌ها در کشور ما به هم خورده است! نکته اصلی این است که نباید جمعیت را با هیاهو به حاشیه ببریم باید به مسائل پاسخ داده شود ما آماده پاسخگویی به سوالات این حوزه هستیم.

وی افزود: در زمانی من با جمعیت کاری نداشتم اما احساس کردم به دلایلی این موضوع روی زمین مانده و به دنبال آن رفتم و مشاهده کردم وزارت بهداشت، مرکز آمار و ثبت‌احوال آمار درستی در این باره ارائه نکردند در نتیجه به اتفاق دیگر پژوهشگران تحقیقی را انجام دادم و در مجله لنست به چاپ رساندم، ما در آن تحقیق اعلام کردیم که میزان باروری کل کشور 1.9 فرزند است و بلافاصله مقاله بعدی را در سال 2020 چاپ کردیم، با این اتفاق ما از لحاظ اعداد و ارقام در جمعیت اصلاح شدیم، همکاران به ما پیوستند و موضوع جمعیت مبنا قرار گرفت، این آمار و ارقام به همه ساختارها اعلام و ابلاغ شد.

اکبری تاکید کرد: باید بگویم در ساختار حاکمیتی تنها مقام معظم رهبری در میدان است، در این باره موضع گرفته و بر روی آن حساسیت دارد؛ طرحی در دو دوره گذشته مجلس آماده شد که کاری در راستای آن صورت نگرفت در این دوره این طرح که جوانی جمعیت و حمایت از خانواده نام گرفته مورد پیگیری قرار گرفت و به همین دلیل است که برخی علیه مجلس سر و صدا راه انداختند.

وی ادامه داد: جمعیت پایه مولد و سالمند ما در حال حاضر به این صورت است که ما بین 20 تا 21 درصد جمعیت پایه داریم، جمعیت مولد در جمهوری اسلامی نزدیک 62 درصد است، ما در جمعیت مولد با بقیه کشورهای دیگر دنیا متفاوتیم زیرا تعریف کار در کشور ما با بقیه جهان فرق دارد  و منظور ما از کار، یک معنی واقعی و درست نیست! تحقیق کردیم که از 60 درصد جمعیت مولد کشور 40 درصد از آنها کار واقعی ندارند! مثلاً در آمریکا در حدود 900 هزاره جمعیت به جمعیت مولد اضافه می‌شود و یا آلمان از ما درخواست پرستار کرده است تا جمعیت مولد خود را بالا ببرد؛ ما برنامه مناسبی در این زمینه نداریم البته مهاجرت موضوع پیچیده‌ای است و باید با بررسی انجام شود.

30 سال آینده بالای 30 درصد جمعیت کشور سالمنداند!

این پزشک و استاد دانشگاه با اشاره به اینکه ما در مذهب و فرهنگمان می‌گوییم باید کرامت سالمندان را حفظ کنیم، تصریح کرد: گروه سوم سالمندان هستند و گروه مولد باید بار سالمندان و جمعیت پایه را بردوش بکشند؛ وضعیت ما در این‌باره بحرانی است،‌ جامعه ما به سرعت در حال پیر شدن است، ما در سال 89 نزدیک 9 درصد جمعیت سالمند داشتیم که بالای 60 سال و 7.8 درصد بالای 65 سال بودند؛ با همین روال در 20 سال آینده بالای 21 درصد جمعیت و در 30 سال آینده بالای 30 درصد از جمعیت کشور سالمند می‌شوند، این نسبت در کشورهای اطراف ما حدود 10 درصد جمعیت است، با این توضیح ما جزو 4 کشور سالمند جهان می‌شویم زیرا سرعت سالمندی در کشور ما بسیار سریع است.

وی تاکید کرد: هیچ چیز جز فرزندآوری نمی‌تواند ساختارجمعیت را اصلاح و میزان آن را افزایش دهد، به همین جهت بند اول سیاست‌های کلی ابلاغی مقام معظم رهبری در سال 93 به فرزندآوری اختصاص دارد؛ در مورد سالمندی باید این نکته را هم مطرح کنیم که به طور طبیعی بیماری برای سالمندان بیشتر است؛ 85 درصد سرطان‌ها در سالمندی اتفاق می‌افتد، تقریبا 50 درصد بیماری متابولیستی (چربی، قند، اضافه وزن و...) برای سالمندان بیشتر است؛ اینها به معنای افزایش هزینه‌های این قشر در آینده است.

اکبری ادامه داد: میانه سنی جهان در سال 1950؛ 26.6 سال بوده است در سال 2017 به 31.1 سال رسیده به این معنی که جمعیت جهان در بیش از 60 سال، 5 سال سالمندتر شده است اما در ایران در سال 1335 میانه سنی 20.2 سال و در سال 1395 به 30 سال رسید به این معنی که در طول 60 سال ما 10 سال سالمند شدیم، این مقایسه سرعت سالمندی ما را در مقایسه با کشورهای دیگر مشخص می‌کند.

مشاور عالی وزیر بهداشت خاطرنشان کرد: ما باید قوانین‌مان را مبتنی بر سطح جانشینی تعیین کنیم، آیا همه خانم‌هایی که در سن باروری قرار دارند تا پایان این دوره زنده می‌مانند؟! آیا وضعیت ازدواج همه کشورها یکسان است؟ با توجه به اینکه ازدواج ما نکاحی است و تنها بچه‌های حاصل از آن را ثبت می‌کنیم در حال حاضر 30 درصد دخترهای کشور که در سن باروری قرار دارند، ازدواج نمی‌کنند! به این دلایل TFR و سطح جانشینی کشور ما با دیگر کشورها متفاوت است در عرف بین‌الملل سطح جانشینی 2.1 تعیین شده اما در کشور ما 2.8 است یعنی چیزی در حدود 3 فرزند؛ از طرفی کشورهای مختلف هم در سالهای مختلف سطح جانشینی‌های متفاوتی را اعلام کردند.

وی اضافه کرد: میزان بارداری در سنین باروری زیر 25 سال در جهان به عنوان یک شاخص در نظر گرفته می‌شود، در حال حاضر ما در این شاخص نرخ باروری ما  بین نیم تا 0/74 فرزند  است، خانم‌های بالای 30 سال نیز نرخ باروری‌شان بین نیم تا 0.99 فرزند است جمع این دو شاخص TFR کل را برای ما مشخص می‌کند که حدود 1.8 فرزند است.

این پزشک و استاد دانشگاه متذکر شد: موضوع دیگر رشد جمعیت است؛ در حال حاضر به خاطر پیشرفت بهداشت امید به زندگی بالا رفته و در حدود 76 سال است، رشد جمعیت کشور خوب است اما ساختار آن مشکل دارد! باید به این نکته توجه کنیم که سالمندان در حال افزایش هستند و در عوض میزان فرزندآوری کاهش پیدا کرده است؛ در سال 65 رشد جمعیت ما 3.9 در سال 75، 1.9، در سال 85، 1.6، در سال 90؛ 1.3، در سال 95، 1.2 و در سال 97 برای نخستین بار به زیر یک رسیدیم؛ باید بدانیم که در 20 سال آینده اگر کارخانه‌ای در کشور داشته باشیم جمعیتی برای کار نداریم! ما در حال حاضر از نظر امنیتی به جمعیت خود می‌بالیم اما در 20 سال دیگر با افزایش سالمند در این زمینه هم با مشکل روبه‌رو می‌شویم؛ اندیشکده‌های خارجی روی این موضوع تمرکز کردند و به نوعی به آن دل بسته‌اند. 

غربالگری چیز خوبی است البته به شرط بهره‌وری! 

وی افزود: انتظار من از اعلام این آمار و ارقام این است که رسانه‌ها به این بپردازند که وضعیت جمعیت ما نیاز به رسیدگی عمیق همگانی دارد، اگر جمعیت به هر بهانه‌ای به حاشیه برود ظلم کرده‌ایم، یکی از نکاتی که باعث این کار می‌شود بحث غربالگری است، انتظار من این است که به این موضوع به طور علمی بپردازیم. من بنیانگذاری غربالگری کم کاری تیروئید و تالسمی در کشور هستم، غربالگری در کشور چیز خوبی است البته به شرط بهره‌وری! مجلس حاضر تنها مجلسی است که قد علم کرده تا برای جمعیت قدمی بردارد.

اکبری متذکر شد: غربالگری در وزارت بهداشت در همه تاریخ‌ها اختیاری بوده است البته بر روی کاغذ! در تمام دنیا معادل 30 درصد مادران غربالگری می‌شوند، در جمهوری اسلامی ایران 95 درصد مادران غربالگری می‌شوند! غربالگری بر روی کاغذ اختیاری ولی عملاً اجباری بوده است که این یک خلاف است، با این کار ما پدر و مادر جوان را از بچه‌دار شدن می‌ترسانیم، فرزندآوری 95 درصد در زیر چتر غربالگری قرار گرفته است؛ مجلس تنها در این باره گفته که غربالگری اختیاری باشد و حرف دیگری نزده است! این مسئله برای همکاران پزشک من نیز مشکل ایجاد کرده است با این کار از روی پزشکان و ماماها نیز این فشار برداشته می‌شود؛ اتفاق دیگری که در زمینه غربالگری می‌افتد این است که 28 درصد در تشخیص، دچار اشتباه هستیم یعنی رادیولوژی به ما نتیجه منفی یا مثبت کاذب می‌دهد که هر دوی آنها خطرناک است و باعث ترس زوج‌ها می‌شود؛ این خطا در دنیا 3 درصد است به این معنی در کشور استاندارد علمی نداریم، مجلس خواسته این مسئله را اصلاح کند.

وی افزود: نکته دیگر این است که چرا این اتفاق می‌افتد باید بگویم دلیل آن "پول" است! چند میلیون تومان هزینه این آزمایش‌ها می‌شود و آزمایشگاه‌های محدودی این آزمایش‌ها را انجام می‌دهند؛ نکته بعدی تکنیک انجام این کار است، برای این کار توالی ژن‌ها چک می‌شود تا کروموزوم 21 تشخیص داده شود، این تکنیک در ایران بسیار ضعیف و زیر سؤال است؛ ما باید قبول کنیم که در این زمینه خطای علمی بین‌المللی داریم، حواشی که بر سر غربالگری به وجود آمده، مسئله جمعیت را به حاشیه می‌برد! توالی‌یابی ژنی یا "NGS" کار روزانه من در مورد بیماران سرطانی است؛ قبلا این کار با هزینه 2 میلیون تومان در خارج از کشور انجام می‌شد اما در حال حاضر هیچ آزمایشگاهی این کار را برای من پزشک انجام نمی‌دهد! چطور ممکن است در مورد غربالگری جنین این اتفاقی بیفتد! کیت‌های مورد استفاده در آزمایشگاه‌ها، استاندارد علمی لازم را ندارند از طرفی هم تحریم‌ها هم صددرصد جلو ما را گرفتند و در حال حاضر کشوری این کار را برای ما انجام نمی‌دهند.

مشاور عالی وزیر بهداشت خاطرنشان کرد: آرزوی من این است که بانک ملی ژنوم ایرانیان تشکیل شود، کشورهای جهان اطلاعات خود را در این باره به هم نمی‌دهند، در کشورهای منطقه با دلارهای اعجاب‌آور نفتی در حال طراحی چنین بانکی هستند یعنی 3 یا 4 سال دیگر اعلام می‌کنند که بانک ژنوم خاورمیانه رادارند و تعیین می‌کنند که ما را چگونه درمان کنند!

ما مسلمان هستیم؛ سقط یعنی آدم‌کشی!

وی در مورد مسئله سقط‌جنین نیز متذکر شد: ما مسلمان هستیم، مسلمان قاعدتاً باید خداترس باشد سقط یعنی آدم‌کشی! ما مجوزی از آیات عظام کردیم که قبل ولوج روح در صورت اختلاف کروموزومی که باعث عسر و حرج مادر و جامعه می‌شود مادران مجوز دارند در صورت اثبات، حکم سقط را دریافت کنند؛ در کل 3 نوع سقط داریم؛ سقط‌درمانی، سقط خودبه خودی و سقط عمدی و جنایی؛ در سال گذشته حدود 10 هزاره سقط با مجوز یا سقط طبی در کشور انجام شده است؛‌ معادل کل تولدهای سالانه در کشور سقط انجام می‌شود و معادل نصف این تعداد، سقط‌های جنایی است!

اکبری تصریح کرد:‌تا امروز گرفتار عددها بودیم و کاری به سیاست‌های ابلاغی جمعیت انجام نداشته‌ایم، مهم‌ترین وزارتخانه در این رابطه بهداشت و درمان است که متولی بحث جمعیت است که تمام دستورالعمل‌های غیرعلمی خود را در دو سال گذشته اصلاح کرده به جز سقط و غربالگری؛ وزارتخانه‌های دیگر در این باره هیچ کاری انجام ندادند؛ در کشورهای مختلف جهان مثل روسیه، آمریکا، آلمان، فرانسه، در این زمینه سیاستگذاری کردند، مثلا فرانسه 5 درصد از درآمد ناخالص ملی خود را به فرزندآوری اختصاص داده و در در انگلیس برای ازدواج و فرزندآوری بودجه تعیین شده است در واقع اقتصاد مهم است و برای فرزندآوری نقش مشوق دارد، با این حال از طرفی پولدارها کمتر ازدواج می‌کنند و فرزندآوری کمتری دارند که به موضوعات دیگری از جمله فرهنگ ارتباط دارد؛ برای نخستین بار در بودجه 1400 بندهایی در این زمینه در نظر گرفته شده است، این اتفاق روزنه امیدی است که می‌تواند موضوع جمعیت را به یک موضوع ملی تبدیل کند.